Yünün Sağlığa Faydaları Nelerdir? Yünlü Kıyafetler Tercihi

Yünün Sağlığa Faydaları Nelerdir? Yünlü Kıyafetler Tercihi yazımızda yünün sağlığa faydaları, yün liflerinin ne olduğu, yünlü kıyafetlerin avantajları, koyunun bereketi, yün işleme aşamaları ve koyun kırkma mevsimini yazdık.

Yünün Sağlığa Faydaları Nelerdir?

Yün, sağlık ve kaliteyi aklımıza getirir. Yün denince aklımıza ilk gelen ise koyun yünüdür. Kendi saçlarımıza baktığımızda, bir nevi başımız için yün görevi görmektedirler. Soğukta üşümekten, sıcakta yanmaktan bizleri saçlarımız korur. Her mevsimin şartlarına göre kendisini ayarlayabilir. Bu ayarlamaları yaparken de sağlığımıza herhangi bir zarar vermemektedir. Fıtratımız gereği saçlarımız en mükemmel şekilde yaratılmıştır. Sağlığımız açısından bedenimiz için koyun yünü de bu görevi görüyor diyebiliriz, çünkü içerisinde saçlarımızda bulunan keratin proteini bulunmaktadır. Bizi soğuktan korurken, ne bünyemize zarar verecek kimyasal madde yayıyor ne de vücudumuza temas ettiğinde alerji oluşturuyor.

İnsanoğlunun barınma ve giyinme gereksiniminin ortak yönü, her ikisinin de yapılabilmesi için kumaş ve türevlerine ihtiyaç duyulmasıdır. İşte burada karşımıza çıkan ürün, yüzyıllardır kullanılan yündür. Yün, gerek tekstil endüstrisinde gerekse de bireysel hayatımızda protein esaslı hayvansal liflerin en önemlisidir. Yün lifi, tarihin her döneminde tercih edilen bir ürün olmuştur. Kullanımının kolay olması ve sağlık açısından tehdit oluşturmaması, onun konumunu korumuş, hayatımızdaki yerini belirlemiştir.

Yünün Geçmişte Kullanımı

Resmi kayıtlar, koyun ve yünün dünyaya Orta Asya’dan yayıldığını gösteriyor. Irak’ta M.Ö. 6000 yıllarına ait yünlü bir koyun heykelciliği, yün eğirmenin insanlık tarihindeki yerini işaret etmektedir. M.Ö. 4000 yılına ait bir İskit kurganında, buzul içinde donarak günümüze kadar gelen en eski yün tutamına ait bulgu da yer almaktadır. Sümerliler döneminden başlayarak Mezopotamya’da tekstil faaliyetlerinin başlıca kaynağı yündür. M.Ö. 4 yüzyılda dokunduğu düşünülen ve en eski halı olarak bilinen Pazırık Halısı, yün ve ipek ipliklerle dokunmuştur. Bu halı, dünya halılarının en eskisi olmakla birlikte Türk halı sanatının da ilk örneğini teşkil etmektedir. Yapılan arkeolojik çalışmalarda, Yunanlıların M.Ö. 2000 yıllarında yünlü giysiler kullandıkları belirlenmiştir.

Yün Lifleri Nedir? Tercih Edilme Sebepleri

Yün lifleri, hayvanlardan elde edilen liflerdir. İçerisinde insan sağlığına faydası bulunan proteinler bulunmaktadır. Tekstil alanında da kullanılmaktadır. Yün lifleri yüksek kıvrımlılık, incelik, bükülebilirlik ve uzunluk sağlar. Bu liflerin ortak özellikleri; çok iyi ısı tutma, kuru ağırlığının 1/3’i kadar nem alabilme yeteneğine sahip olmalarıdır. Fiziksel olarak ise yün liflerinin en önemli özelliği uzaması ve esneyebilmesidir. Yaş halde bulunan bir yün, başlangıç seviyesinin neredeyse %70’ine kadar uzatılabilmektedir. Yün liflerini diğer liflerden ayıran belli başlı diğer özellikler şunlardır:

Biçimlenme (Şekil Alma) Özelliği: Yün ve diğer kıl kökenli liflere özgü olan bu özellik, geçici ve devamlı olarak meydana gelir. Islatılmış yün, kurutulurken belli bir basınçla, istenen şekilde tutulursa, tamamen kuruduğunda bu şekli alır ve kuru kaldığı sürece şeklini muhafaza eder. Ancak ıslatıldığında yeniden eski biçimine döner.

Dayanıklılık: Yün lifleri yapısında az miktarda hidrojen bağı oluşturmasından dolayı gerilme direnci ve kopma mukavemeti oldukça düşüktür. Yün ıslandığında, dayanıklılığı daha da azalır.

İncelik: Yün liflerinde özellikle kalitelerini belirleyen unsur inceliğidir.

Nem Çekme Özelliği: Yünler bulundukları ortamda kendi ağırlığının yarıya yakını kadar nem çekebilir. Yünün fazla miktarda nem çekmesinin nedeni, yapısında amorf bölgelerin çok olması ve su moleküllerinin kolayca emilebilmesidir.

Yün liflerinin en önemli özelliği, nem çekme sırasında moleküller arasına giren su buharının bir miktarda ısı açığa çıkarmasıdır. Yün lifleri diğer liflere oranla nemi absorbe etme özelliği çok fazla olduğundan son kullanıcıda vücut ile olan etkileşimi iyidir. Bu şekilde konforlu bir kullanım sağlar. Yün lifleri; soğuk, nemli iklimlerde dış mekanlarda hareket ederken sıcaklık, ılık ve nemli iklimlerde soğutma gibi avantajlar sağlayabilmektedir.

Yünün Sağlığa Faydaları 5 Madde

Yünün doğrudan bedenimize ve dolaylı yollardan da diğer yönlerimize birçok faydası bulunmaktadır. Bunlar kimi zaman ruh sağlığımıza, kimi zaman da fizyolojik sağlığımızadır. Yünün bu faydaları, kendi yapısında bulunan özelliklerinden, işlenmesinin kolaylığından ve vücudumuzla oluşturduğu uyumundan kaynaklanmaktadır. 5 maddede yünün faydalarına bakalım:

Toksin Bulunmuyor

1-Yünün içerisinde sağlığımızı olumsuz etkileyebilecek herhangi bir toksin bulunmamaktadır. Sade ve içerisine herhangi bir kimyasal bileşen katılmayan yün, hiçbir şekilde alerji yapmamaktadır. Bunun haricinde yüne alerjim var diyenlerin kullandığı yünün içerisinde, mutlaka yüne eklenen kimyasallar veya lanolin yağı vardır. Kişinin bunlara alerjisi vardır. Bu madde herhangi bir farklı maddede yer alsa kişide yine alerji oluşması mümkün olacaktır. Burada kişinin yapması gereken, o alerjene karşı vücudunu hazırlaması ve ona göre önlemini almaktır.

Sıcaklık Düzenleyici

2-Yünün ikinci en önemli yararı, sıcaklığı düzenleyici özelliğidir. Sıcak havalarda soğuyabilir veya bebeğinizin vücudunu, daha soğuk bir havada sıcak tutarak rahatlık oluşturabilir. Yün bu işlemleri yaparken vücut daha az enerji kullanır. Bu olay, vücut kütlesi düşük olan bebekler için çok önemlidir. Yün, tamamen doğal bir yöntem ile teri uzaklaştırmak veya ısıyı tutmak için bir soğutma veya yalıtım bariyeri görevi görür.

Alev Geciktirici

3-Yünün sağlığımız açısından bir diğer özelliği ise alev geciktirici olmasıdır. Yandığı zaman söndürmesi daha kolay olur ve alevler anında etrafı sarmaz.

Doğal Antibakteriyel

4-İçerisinde bulunan lanolin doğal bir antibakteriyeldir. Bu özelliği ile içerisinde küf, yatak böcekleri ve toz akarlarının büyümesinden korur. Bizi dışarıdan gelebilecek zararlı bakteri, küf, mantar gibi şeylerden korur.

Keratin Proteini

5-Yün, bünyesinde doğal olarak keratin isimli bir protein bulundurmaktadır. Bu protein, onun çevresel şartlara karşı bariyer görevi görmesini sağlar. Yani; yün, sıcağa, soğuğa, rüzgara ve güneşe karşı koruyucudur. Yün sayesinden koyunlar, Moğolistan’da -40, Avustralya’da 40 derece sıcaklıklara kadar yaşayabilmektedirler.

Yünlü Kıyafetler, Yünün Elde Edilmesi ve Koyunun Bereketi

Tekstil bilimciler ve yün üreticileri tarafından; giysilerimiz açısından, yünden daha doğal bir hammadde olmadığı vurgulanmaktadır. Yünün klasik ve gündelik giyim tarzından kullanılabilen, kendine has özelliklerinden dolayı yaz-kış tercih edilen, sağlıklı ve tabii bir elyaf olduğu bilinmektedir. Soğuk havalarda yünlü kıyafetler bizi sıcak tutacaktır. Yünün bir başka özelliği de sıcaklarda vücudu serin tutmasıdır. Bunun sebebi, sadece mikroskop altında görülebilen, üzerindeki pulcuklu (kepekli) yapıdır. Bu yapı yalıtım sağlamaktadır. Yün, su emme kabiliyeti ve çabuk kuruma özelliği sayesinde terin, vücut üzerinde soğuyup, hastalığa neden olma riskini en aza indirir. Yünlü kumaş aynı zamanda doğal antibakteriyel özelliğe sahiptir. Terleyen bölgelerde, bakteri üremesi ve koku oluşması engellenir. Yün, yaşayan ve canlı bir elyaftır. Kolay temizlenir, hatta kendi kendini yenileme özelliği vardır. Yün, candır diyebiliriz.

Yün, en basit anlamıyla koyundan kırkılmak suretiyle elde edilmektedir. Yün, uzun ve kaba kılların altından, hayvanın derisini ince bir katman olarak örten çok yumuşak kıllardır. Ülkemizde koyunlar genellikle, ilkbahar sonu ya da yaz başında ve sonbaharda olmak üzere 2 kez kırkılır. Kırkılan yünler, kullanılması planlanan kategorisine göre ayrılır ve işlenmeye hazır hale getirilir.

Koyun, insanoğlu için yün üreten en önemli hayvandır. İnsanlık tarihi kadar eski olan bu hayvanlar halk arasında bereketli olmasıyla da bilinirler. Seher vakti uyumayan, günün en erken saatlerinde rızkını aramak için ağılından çıkan koyunlar, bizler için hem besin hem de giysi kaynağıdır. Sütlerinden yoğurt, peynir vs. yapılırken, kendileri için kıyafet olan yünlerinden de bizlere kıyafet, halı, kilim gibi enva-i çeşit gereç elde edilmektedir. Bu mübarek hayvanlar bizim için 1 numaralı yün kaynağı diyebiliriz. Bunun yanında; Ankara tavşanı, tiftik elde edilen Ankara keçisi, deve, kaşmir denen üstün nitelikli yünü veren Kaşmir keçisi, Peru keçisi, Lama ve Alpakan da yününden yararlanılan diğer hayvanlardır.

Yün Nasıl İşlenir?

Sınıflandırma ve Sıralama

Yün, vücudun farklı bölgelerinden farklı kalitede liflere ayrılır. En iyi kalite, koyunların omuzlarından ve yanlarından giyim için kullanılır. En düşük kalite alt bacaklardan halı ipliği için kullanılır.

Temizleme

Ham yün, toplam ağırlığın %30-70’i kadar kum, kir, yağ ve ter içerir. Bu kirleticileri çıkarmak için yün, sabun-alkali çözeltilerde yıkanır, sıkılır ve güneşe serilerek bir saç kurutma makinesi ile kurutulur. Bu noktada, lanolin ayrılır.

Tırmalamak

Lifler, onları düzelten ve paralel teller oluşturan bir dizi dişten geçirilir. Bu, kısa lifleri ve artık kirlenmeleri giderir.

İplik

Elyaf telleri, 3-4 telden oluşabilen tek bir iplik halinde bükülür. Lifler iyi yapışma özelliğine sahip olduklarından kolayca birleştirilebilir, gerilebilir ve ipliğe bükülebilir, bu daha sonra bobinlere sarılır. İplik, halı üretimi için kaba olabilir, döşemelikte daha ince iplik kullanılır, dokuma ya da örülebilir yüksek kaliteli kıyafetler için çok daha ince iplik kullanılır. Kamgarn iplik ince ve pürüzsüzken, örme iplik daha hacimli bir yapıya sahiptir.

Dokuma

Daha sonra iplik, bir kumaşa dokunur. Bu iki yolla yapılabilir: örme makinelerinde ilmekleri birleştirerek örme bir kumaş elde edilir, atkı iplikleri, kumaşın uzunluğunu belirleyen çözgü iplikleri ile dokuma yoluyla dokuma tezgahlarda elde edilir.

Bitir

Astarlanmış ve örülmüş bitmiş kumaşlar, kaplamaya karakteristik yumuşaklığını ve dokusunu, yıkama, buharlama, büzülme, ütüleme ve boyama gibi işlemler için bir dizi bitirme işleminden geçer. Bundan sonra; giysi, triko ve dokuma iç ürünlerin üretimi için, üreticilerin çalışmalarına hazırdır.

Yün Kullanımında Bilinçlenmek ve Koyun Kırkma Mevsimi

Yapılan araştırmalara göre1970 yılında dünya nüfusu 3,7 milyar iken, kişi başına elyaf tüketimi 6,9 kiloydu ve bunun %1,7’sini yün oluşturmuştu. 2019 yılındaki araştırmaya göre ise 7,5 milyar insan için kişi başına elyaf tüketimi 13 kiloya kadar çıktı. Bu elyafların sadece %1,1’ini yün bazlı tüketim oluşturdu. Rakamlara baktığımızda dünya nüfusu ciddi anlamda artmış fakat yün kullanım oranı azalmıştır. Bunun birçok sebebi olmakla beraber tüketiciyi yünden ziyade elyaf ve türevlerine götüren sebeplerin başında maliyetinin ve satış fiyatının, yüne oranla daha düşük olması geliyor.

Ancak sağlık hiçbir zaman ucuz olmamalıdır. Yediklerimiz ve içtiklerimizde, sağlığımıza faydalı olan organik ürünlere ulaşmak için harcadığımız gayreti, bedenimize doğrudan temas eden kıyafetlerimiz, yatağımız, yorganımız ve diğer ürünlerimiz için de göstermeliyiz. Yün kullanımını artırmamız gerekiyor.

Koyun Kırkma Mevsimi

Koyunlar bulundukları bölgenin iklimine göre kırkılmaktadır. Yaşadıkları yer sıcak bir iklim kuşağında ise nisan ayı sonu gibi kırkılma işlemi başlar. Havaların daha geç ısındığı yerlerde koyunlar, temmuz ayına kadar kırkılabilir. Ortalama senede bir defa koyunlar kırkılır. Yün alındığı zaman daha çabuk büyüyen bazı cinslerde senede 2 defa kırkma işlemi yapılabilmektedir.

Koyunda yün kırkılma işlemi, onun yünün kullanan bizler açısından ne kadar önemliyse koyun için de bir o kadar önemlidir. Yünü alınan koyun, tıraş olmuş gibi ferahlar ve gelişmesi için daha elverişli bir bedene sahip olur. Bu sebeple yün kırkma işlemi her iki taraf için de fayda sağlayan bir iştir.

Yünler nisan, mayıs, haziran aylarında kırkıldıktan sonra yıkama işlemine tabi tutulur. Yıkama yapmanın öncelikli sebebi, koyunun kokusundan yünleri arındırmaktır. Yıkama işlemi özenle ve doğal sabunlarla yapılır. Bunun en temel sebeplerinden birisi, kimyasal içermemesi ve sağlıklı olmasıdır. Bundan yaklaşık 15 yıl önce Avrupa’da yünler kimyasal deterjanla yıkanıyordu ancak kanserojen madde içermesinden dolayı sabunla yıkanması kararlaştırıldı.

Yün, son olarak gün ışığında kurutularak preslenir ve kullanıma hazır hale getirilmek için balya yapılır. Kullanılacağı zaman ise presten çıkarılarak; yatak, yorgan, yastık, çorap ve giysilerde kullanılır.

Yünün Sağlığa Faydaları Nelerdir? Yünlü Kıyafetler Tercihi-Yardımcı Kaynak: Murat Safran-İnsan ve Hayat Dergisi‘nden yardım alınmıştır.