İnsanoğlunun Plastikle Tanışması-Plastik Kullanım Alanları

İnsanoğlunun Plastikle Tanışması-Plastik Kullanım Alanları yazımızda insanoğlunun nasıl plastikle tanıştığını, plastiğin çevremizi sarmasını, Dioksin ve Bisfenol A maddelerini, plastikten kurtulmanın yollarını ve plastiğin kullanım alanlarını yazdık.

İnsanoğlunun Plastikle Tanışması ve Sağlığa Olumsuz Etkisi

Günlük hayatımızda neredeyse her şeyde kullandığımız plastik, ilk defa Amerika Birleşik Devletlerinde DuPont kimya firmasında Prof. Wallace Carothers‘ın (1896-1937) başında bulunduğu ekip tarafından 1937 yılında icat edilmiştir. DuPont ayrıca teflon yapışmaz tavayı icat eden şirkettir. İnsanoğlunun plastikle tanışması bu zamanlarda olmuştur. Plastik üretiminde petrol ve türevleri kullanılmaktadır. Plastikten ilk üretilen ürün ise dış fırçası kılıdır. Daha sonra naylondan iplik üretilip çorap imal edilmeye başlandı.

İkinci Dünya Savaşı sırasında naylon, paraşüt yapımında kullanılan ipeğin yerini aldı. Bu tarihten sonra plastik derinden ve hızlı bir şekilde hayatımızı sarmaya başladı. 1900’lerin başında ortaya çıkan plastik sadece 100 yılda dünyayı sardı. Şuanda naylonun girmediği alan kalmamış gibi görünüyor. Bunda en büyük etken ise üreticilerine milyarlar kazandırmasıdır. Üreticileri milyarlarca dolar kazanırken, insan sağlığını da bir o kadar tehdit etmektedir.

İlk zamanlar hayatı kolaylaştırdığı zannedilen, ticari olarak büyük kazançlar sağlayan plastiğin zaman geçtikçe zararlarının olduğu anlaşılmaya başlandı. Ucuz etin yahnisi pek yavan olacaktı tabii ki. Günümüzde plastik, başta kanser olmak üzere kalp, karaciğer, böbrek gibi organlarda pek çok hastalığa sebep olduğu bilinmektedir. Şeker hastalığı, görmede azalma, kısırlık, böbrek hastalıkları ve daha bir çoğu. Hayatı kolaylaştırdığı zannedilen plastiğin, insanı ne kadar zorladığı görülmektedir.

Plastiğin Varlığı

Plastik sadece bizlere zarar vermez ayrıca çevreye yayılıp tüm canlılara zarar verir. İnsanın plastiği, bitkiler ve hayvanlar için eziyete dönüşür. Hepimizin bildiği gibi plastik ürünler tabiatta kolay kolay çözünmezler ve senelerce kalırlar. Kara ve denizlerde çok büyük kirlenmenin asıl kaynaklarıdır. Denizlerdeki balıkların içine baktığınızda naylon poşetlerin olduğunu görebilirsiniz. Bu naylonlar hem suyu hem de balıkları zehirleyerek öldürmektedir.

Plastikler karada toprağın kirlenmesine, sulara karışarak bozulmasına neden olur. Naylon maddeler küçük parçacıklara ayrılarak yüzyıllarca çözünmeden tabiatta kalmaktadır. İçtiğimiz suyu, yemeğe koyduğumuz tuzu tahlil ettiğimizde içerisinde plastik bulabiliriz. Teneffüs ettiğimiz hava incelendiğinde içerisinde plastik parçacıkların bulunduğu ortaya çıkmıştır. Yani plastikler bizi kuşatmış durumdadır.

Türkiye’deki araçların lastikleri kullanıma bağlı aşınmış oluyor. Bu milyonlarca aracın aşınan lastiklerinin parçaları toprağa, havaya ve suya karışıyor ardından bizlere geliyor. Şehir şebeke suları kullanımı kolay olduğu için evlerimize plastik borularla geliyor. Tarlalar hep plastik borularla sulanıyor. Evimizdeki, mutfağımızdaki yiyecek ve içeceklerin birçoğu plastik kaplarda saklanıyor. Özellikle hurda plastikten yapılan siyah renkli plastik maddelerin daha kalitesiz ve zararlı olduğu belirtilmektedir.

Diğer açıdan baktığımızda insanlar kendi elleriyle su kaynaklarını aşırı derecede kirletmektedir. Bu şekilde temiz su kaynağı bulmak gittikçe zorlaşıyor ve hazır suların kullanımında artış yaşanıyor. Hazır sular üzerinde sağlık açısından tartışmalar devam ederken, suların koyulduğu şişe ve damacanalar hakkında da tartışmalar dinmiyor. Özellikle plastik şişe ve damacanaların tekrar kullanılması, plastiğin zararları, suların konulduğu kapların temizlik ve hijyeni, deterjanla yıkanması gibi daha birçok konu gündemden düşmüyor. Bu tartışmalar, camdan imal edilen şişe ve damacanaları ortaya çıkardı ve insanlar bu ürünleri tercih etmeye başladı. İnsanoğlunun plastikle olan sorununu su kısmında camlar çözmektedir.

Dioksin ve Bisfenol A Tehlikesi

Dioksin

Plastik maddelerin özellikle ısıyla ve sıcak suyla temasında kanserojen etki oluşur, buna dioksin denir. Pet şişelerde satılan sulara, güneşin ve sıcağın etkisiyle kanserojen dioksin maddesi karışır. Dioksin bir kere bedene girdiği zaman artık dışarı atılamaz. Yağ dokuda birikir ve canlının hayatı boyunca orada kalır. Emzirmeyle birlikte kadınlar, dioksini bebeklerine aktarabilmektedir. Bu şekilde bebekler dünyaya kanserojen madde olan dioksinle birlikte gelirler.

Bisfenol A

Alışveriş yapmak, bankamatikten para çekmek gibi işlemlerde sizlere fiş verirler. Bu fiş ve makbuzlarda Bisfenol A maddesi bulunmaktadır. Yapılan araştırmalara göre Bisfenol A maddesi deriye direk olarak temas ettiğinde çeşitli kanser türlerine sebep olmaktadır. BPA’ya maruz kalan anne karnındaki ceninler ve çocuklarda büyüme ve davranış bozuklukları meydana gelmektedir. Prostat kanseri, kalp hastalıkları, karaciğer ve enzim bozuklukları, diyabet gibi rahatsızlıklara neden olmaktadır. Tiroid fonksiyonlarını azaltarak obeziteye ve astıma sebep olmaktadır. Üreticiler bu madde konusunda bilinçlenmeye, ürettikleri maddelerden çıkarmaya çalışıyorlar. Bunun yanında yılda 3 milyon tonluk üretim devam ediyor.

Bisfenol A maddesi sadece fişlerde ve makbuzlarda yer almaz. Plastik şişeler, saklama kapları, damacanalar, parfüm, deodorant şişeleri gibi eşyaların içerisinde de bulunabilmektedir. Bu maddenin bulunduğu bir damacananın insanı kanser etmesi için 600 damacana içilmesi gerektiği söyleniyor. Firmalar bu maddeden kurtulmanın yollarını arıyor. Bulanlar, ürünlerine “free bisfenol” yazısını ekliyor.

Plastikten Kurtulmanın Yolları

Öncelikle plastik mamullerinin değişik türlerinin olduğunu, kalite bakımından farklı ürünler bulunduğunu belirtelim. Bunları ayırt etmek zordur. Bu konuda yetkili olanların bunları ayırt etmesi gerekiyor. Bazı ürünlerin üzerinde doğada çözünen maddeden üretildiği yazmaktadır, bu ürünler tercih edilebilir. Gıdalar, sıcakken plastikle temas etmemelidir. Mutfağınızda olabildiğince plastik ürünlerden kullanmayın.

Mutfaktaki plastik malzemelerin yerine camdan ve diğer sağlıklı maddelerden yapılanları koymaya çalışın. Yeni plastik ürünleri almamaya çalışın. Giysilere baktığımızda, naylondan üretim bir hayli arttı. Dokumacılıkta kullanılan maddelerin içinde en iyisi, ama en pahalısı ipek böcekleri tarafından örülen gerçek ipektir. Bugün ipeği bulmak hem zor hemde pahalıdır. Bilim adamları yaklaşık 300 yıllık bir çalışmayla ipeğin ucuz taklidi olan naylonu buldu. Naylondan ilk yapılan giysi çoraptır. Fakat plastik ürünler hava aldırmadığı, teneffüsü engellediği için bedenimize zarar vermektedir.

Pratik Tedbirler

• Sert plastik ürünlerini zararlı kılan, plastiğin içindeki “Bisfenol A” ham maddesidir.
• Plastikleri mevcut bu ham maddeler obeziteye yol açar, diyabet, astım, kalp damar hastalıkları ve karaciğer hasarına neden olabilir.
• Plastik kapları buzdolabına koymayın.
• Arabada bırakılan pet şişelerdeki suları içmeyin.
• Eve alınan damacanalardaki suyu hemen cam kaba boşaltın.
• Sıcak çay, kahve gibi içeceklerin konduğu plastik bardak ve plastik karıştırıcıları kullanmayın.
• Plastikleri sert deterjanlarla yıkamayın.
• Bütün gıdaların tüketiminde cam şişe ve kaplar kullanın.

İnsanoğlunun Plastikle Çevrelenmesi

Naylon poşetler ilk defa 1955 yılında Amerika’da kullanılmaya başlandı. Naylon poşet kullanımı tüm dünyada büyük bir felaket halini aldı. Ülkeler plastik poşet kullanımını azaltmak için paralı poşet uygulamasına hızla geçmeye başladı. Poşetlerin çok fazla kullanılması çevreye, insan sağlığına zararının çok olması sebebiyle yasaklanması konusunda tartışmalar devam ediyor. Naylon poşetler kara ve denizlerde kirliliğe en çok sebep olan maddelerin başında gelmektedir. Naylon poşetler yerine bez torbalar tercih edilmelidir.

Evlerin iç duvarları plastik boya ile boyanmaktadır, bu şekilde evimiz plastik ile kaplanmış oluyor. Dıştan yalıtım için mantolama yapıldığı zamanda plastik kullanılmış olunuyor. Bu şekilde evler hem içten hemde dıştan plastikle çevrelenmiş oluyor. Evdeki halı, kilim, koltuk gibi eşyalarda plastikten yapılmış olabilir. Bu tür evlerde yaşamak sağlıklı değildir.

Arabaların içi, çoğu plastik olan maddelerle kaplıdır. Kapalı ve dar alanda özellikle güneş vurunca zararlı kimyasallar, arabanın içerisinde toplanır. Arabaya bineceğiniz zaman önce camları açıp içeriyi havalandırmalısınız. Arabanın içindeki kötü kokuyu bastırmak için kimyasal araba kokusu kullanmayın. Bu konuda toplu taşıma araçlarının daha çok kullanılması, elektrikli demir yolu ağlarının çoğaltılması, arabaların zararını biraz olsun azaltabilir.

Plastik Kullanım Alanları

Kırmızı Alanlar:

PS Kodu

Çayların konulduğu köpük bardaklar, köpük tabaklar, beyaz eşyaların kutularının içine kırılmasın diye konulan kenar köpükler, fast food ürünlerinin konulduğu tabakların imal edildiği malzemelerde PS kodu yer alır. Kullanım alanı çok fazla olmasına rağmen oldukça zararlıdır. Özellikle çayı asla plastik bardaklarla içmeyin. Çünkü PS kodundaki ürünler doğrudan benzen maddesinden yapılır. Benzen, kanserojen maddedir. Mümkün olduğunca bu maddeden yapılan ürünlerden uzak durun.

PETE veya PET Kodu

Bu kod, yumuşak ya da şeffaf gıda ürünlerinde tek kullanımlık için sağlıklı olduğunu ifade eder. Dondurulmamalı, bulaşık makinesinde yıkanmamalı ve mikrodalga fırında kullanılmamalıdır. Ayrıca ilk kullanımdan sonra imha edilmeleri gerekir. Tekrar kullanım için yeterince temizlenemez ve tekrar kullanıldığında içerisinde zararlı bakteriler ürer. Küçük pet şişeler, su şişeleri bu kategoriye girer.

V veya PVC Kodu

Streç folyo, dış mekan eşyaları, plastik zemin malzemeleri, duş perdeleri ve plastik ambalajlarda kullanılır. İçindeki zararlı maddeleri gıdalara sızdırma tehlikesi olan plastik maddelerin üzerinde yer alır. Gıdalara kesinlikle yakın olmamalıdır, zararlıdır.

Sarı Alanlar:

LDPE Kodu

Kuru temizleme, çöp torbaları, yemek saklama kaplarında bulunur. Zararsız olduğu varsayılır. Gıdalarda kullanılmasında bir sakınca görülmez. Mikrodalga fırınlara ya da bulaşık makinesine atılabilir.

HDPE Kodu

Genellikle deterjan ambalajlarında, pet sütlerde ve oyuncaklarda kullanılmaktadır. BPA içermediği için bulaşık makinesinde yıkanması sorun teşkil etmez. Gıdalar için kullanımında sorun olmaz, yine de dikkat etmek gerekir.

Yeşil Alanlar:

PP veya PE Kodu

PE, Polietilen kelimesinin kısaltmasıdır. En güvenilir plastik malzemedir. HDPE ve LDPE’nin daha da yoğunlaştırılmış halidir. Isıya karşı dirençlidir. Isıtıldığı zaman diğer plastikler gibi erimez. İçinde sızdırdığı bilinen zararlı herhangi bir madde yoktur. Mikrodalga ve bulaşık makinesinde kolaylıkla kullanılabilir.

İnsanoğlunun Plastikle Tanışması-Plastik Kullanım Alanları-İnsan ve Hayat Dergisi‘nden yardım alınmıştır.